«ҰБТ кезінде білім алушыларға психологиялық көмек»
Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) – Қазақстандағы ең маңызды емтихандардың бірі болып табылады. Бұл сынақ білім алушылардың жоғары оқу орындарына түсуіне жол ашады және болашақтағы кәсіби өміріне әсер етеді. Сондықтан ҰБТ-ға дайындық және оның нәтижесі көптеген оқушылармен олардың ата-аналары үшін үлкен стреске, қобалжуға және психологиялық қысымға әкелуі мүмкін. Бұл жағдайда психологиялық көмек көрсету өте маңызды. Мақалада ҰБТ кезінде білім алушыларға психологиялық көмек көрсетудің әдістерімен маңызы қарастырылады.
ҰБТ кезінде психологиялық қысым мен стресстің себептері
ҰБТ-ға дайындық кезеңі мен емтихан кезіндегі психологиялық қысым оқушылардың өміріндегі ауыр сынақтардың бірі болып табылады. Көптеген оқушылар үшін бұл тест болашақтың кілті ретінде қарастырылады, сондықтан нәтижеге үлкен мән беріледі. Бұл жағдай олардың эмоционалды күйін ауырлатып, келесі қиындықтарға әкелуі мүмкін:
1. Стресс және уайым: ҰБТ-ға дайындық барысында оқушылардың жоғары деңгейде стресс сезінуі қалыпты жағдай. Қобалжу, уайым және қорқыныш олардың оқу процесіне және нәтижеге деген сенімін төмендетуі мүмкін.
2. Ата-ана мен қоғамның қысымы: Ата-аналар мен қоғам тарапынан жоғары талаптар мен күтулер білім алушыны қинап, қосымша психологиялық қысым жасайды. Бұл оларды сәтсіздікке деген қорқынышпен айырады.
3. Төмен өзін-өзі бағалау: ҰБТ нәтижелеріне деген тәуелділік оқушыларда өзін-өзі бағалаудың төмендеуіне әкелуі мүмкін. Өзінің мүмкіндіктерін бағаламау және сәтсіздікке деген қорқыныш теріс эмоцияларды туындатады.
4. Қателіктер мен сәтсіздіктер қорқынышы: ҰБТ барысында тест сұрақтарын дұрыс жауаптауға деген қорқыныш немесе қателіктер жасамау үшін оқушылар қосымша қобалжу сезінеді.
Психологиялық көмек көрсету әдістері
ҰБТ кезінде білім алушыларға психологиялық көмек көрсету әртүрлі әдістерді қамтиды. Бұл әдістер стресс деңгейін төмендетуге, қобалжуды басқаруға және оқушының өзін сенімді сезінуіне көмектеседі.
1. Эмоционалды қолдау
Оқушыға эмоционалды қолдау көрсету өте маңызды. Әсіресе, ата-аналар мен мұғалімдердің қолдауы оқушының психологиялық жағдайына жақсы әсер етеді. Ата-аналар өз баласына түсіністік танытып, сенімділік береді, ал мұғалімдер оқушының оқу процесіне қызығушылығын арттырып, оларға мотивация ұсынады.
• Сенім және түсіністік: Ата-аналар мен мұғалімдер балаға «сені қолдаймын», «сен қабілеттісің» деген сөздер арқылы сенім білдірсе, оның психологиялық жағдайы жақсарады.
2. Стресске қарсы жаттығулар
Стресске қарсы әдістер мен техникалар оқушының күйін жақсартады. Дұрыс тыныс алу, медитация және релаксация әдістері стрессті жеңілдетуге көмектеседі. Жаттығуларды үйрену және пайдалану ҰБТ алдында стрессті басқаруға ықпал етеді.
• Тыныс алу жаттығулары: ҰБТ алдында терең тыныс алу және баяу демалу жаттығулары адамның жүрек соғысын төмендетіп, тыныштандырады.
• Релаксация: Дене мүшелерін біртіндеп босаңсыту немесе «ойша тыныштық» әдісін пайдалануоқушының психикалық жағдайын реттеуге көмектеседі.
3. Когнитивті әдіс – теріс ойларды қайта бағалау
Оқушылар көбінесе өздеріне деген сенімсіздік немесе қорқыныш сезімін бастан кешіреді. Олар ҰБТ кезінде сәтсіздікке ұшырау туралы теріс ойларды жиі ойлайды. Бұл ойлар оқушының нәтижеге деген сенімін төмендетіп, стрессті арттырады.
• Теріс ойларды қайта бағалау: Психологтар оқушыларға өз ойларын қайта бағалап, оларды оң көзқараспен қарауға үйретеді. Мысалы, «Мен бәрін ұмытып қаламын» деген ойды «Мен дайындалып жатырмын, бәрін жақсы жасай аламын» деп өзгерту оқушының сенімін арттырады.
4. Жоспарлау және ұйымдастыру дағдыларын дамыту
ҰБТ-ға дайындық кезінде оқушылардың уақытын дұрыс басқару өте маңызды. Оқушыларға дайындық жоспарын құру, оқу материалдарын бөлу және мақсат қою әдістері арқылы олар өз уақытын тиімді пайдаланып, қобалжуды төмендетуге болады.
• Уақытты тиімді пайдалану: Күнделікті оқу жоспарын жасау және нақты мақсат қою оқушының өзін-өзі басқаруына және стрессті жеңуге көмектеседі.
5. Позитивті ойлау және мотивация
Психологиялық көмек көрсету барысында оқушыларды позитивті ойлауға үйрету маңызды. Олар өз күшіне сеніп, сәтсіздікті емес, жетістікті ойлауы керек.
• Мотивациялық әңгімелермен қолдау: Психологтар оқушыларға мотивациялық сөздер айтып, олардың нәтижеге жетуге деген сенімін арттырады. Оқушыларға сәтсіздікке ұшыраудың қалыпты құбылыс екендігін түсіндіру керек.
6. Әлеуметтік қолдау
ҰБТ кезінде оқу орнындағы немесе қоғамдық ұйымдардағы қолдау топтары да өте пайдалы болуы мүмкін. Қолдау топтары оқушыларға өз сезімдерімен бөлісуге, эмоционалды қолдау алуға және стрессті жеңуге мүмкіндік береді.
Қорытынды
ҰБТ кезінде білім алушыларға психологиялық көмек көрсету олардың психологиялық жағдайын жақсартуға, стрессті басқаруға және нәтижеге деген сенімділікті арттыруға мүмкіндік береді. Эмоционалды қолдау, стресске қарсы жаттығулар, теріс ойларды қайта бағалау және дұрыс жоспарлау оқушылардың психологиялық күйін реттеуге ықпал етеді. Сонымен қатар, ата-аналар мен мұғалімдердің қолдауы, әлеуметтік ортадағы жақсы атмосфера ҰБТ-ға дайындық кезеңін жеңілдетеді. Осындай әдістердің қолданылуы білім алушылардың ҰБТ нәтижесіне әсер етіп, олардың болашақтағы оқу мен кәсіби өміріне жақсы әсерін тигізеді.
Болатбек Самал,
Мұхаммед Хайдар Дулати атындағы орта мектебінің
педагог-психологі. Жамбыл облысы Шу ауданы.
